Основные результаты деятельности педагога.
Бырайыактааьын технологиятын µлэ±э туттуу уопутуттан
1. Уруок конспега
(7 кылаас. Тэттик бырайыак керунун туьаныы холобуругар)
Саха тылын уонна кылаас таьынан аа5ыыны алтыьыннаран уерэтии.
Уруок тиэмэтэ: Туохтуур эгэлгэ дьуьунэ (Туохтууру тумуктуур уруок).
( Ексекулээх Елексей «Тыа дьахтара» хоьоонугар туохтуур кестуутун керуу)
Уруок сыала: 1. Тереебут тыл бар5а баайа туохтуур сана чааьыгар кестуутун уерэнээччигэ тиэрдии
2. А.Е. Кулаковскай – Ексекулээх Елексей туохтуур эгэлгэ дьуьунун туьанарын ырытан сыаналааьын
3. Тыл баайын ханатыы. Бэйэ санаатын тылынан биэрии сатабылын инэрии.
4. Айымньыны бол5ойон, ырытан аа5ар сатабылы инэрии.
Уруокка туьаныллар кердерен-уерэтэр матырыйаал: А.Е. Кулаковскай «Тыа дьахтара» хоьооно, «Саха тылын быьаарыылаах тылдьыта», туохтуур таблицата, холобурдар (интерактивнай дуосканы туьаныы).
Уруок хаамыыта:
1. Уруок тэрээьин чааьа – турукка киллэрии:
Дорооболорун! Бугун биьиги туохтуур сана чааьыгар тумуктуур уруокпут буолуо5а. Эьиги дьиэ5итигэр саха уус- уран литературатын а5атын, тереебут тыл суегэйин – сумэтин барытын бар5а баай оностубут поэппыт Ексекулээх Елексей «Тыа дьахтара» хоьоонун аа5ан кэлэн олоро5ут.
- Бу хоьоон геройа - тыа дьахтара. Кини оло5о хайдах ойууламмытый?
- Поэт тыла- еье туох ураты тыыннаа5ый? (хоьоонтон холобур аа5ан ситэрэн- хоторон биэрэллэр)
2. Уруок улэни былаанныыр чааьа Таблица кердеруллэр. Таблица ис хоьооно: туохтуур оло5о суолтатынан ус белеххе арахсыыта, ус халыыба.
Беле5унэн сорудахтары биэрии:
- Сорудах: Хоьоонтон тус туохтууру булун. Тус туохтуур уескээьинэ. Хоьоонно бэриллиитэ туох уратылаа5ый?
- Сорудах: 1) Кыыс танаска наадыйбытын поэт хайдах ойуулаабытый?
Куех танаска ке5уйдэ,
Кыьыл танаска кыьанна,
Уьун танаска умсугуйда.
2) « Ке5уйдэ», «кыьанна», «умсугуйда» тыллар суолталарын быьаар. Текст синонима диэн тугуй?
3 Сорудах: 1) : Дьуьуннуур туохтуур саха тылын биир бэлиэ уратыта буоларын дакаастаа.
Хотонно уот тутан хоьулайда,
Саах курдьуьэн сараппаайданна,
Илии-атах буолан илбириннээтэ,
Хадьымал са5алаан хатыгырайда,
Дьэдьэннээн дьиэгэнийдэ.
«Хадьымал» диэн тыл суолтатын быьаар. Кыыьы ойуулаан кер. Кэпсээ.
4. Сорудах Тыаьы утуктэр туохтуур тугу бэлиэтиирий? Хоьоонтон булан холобурдаа. Поэт бу туохтуурдары то5о туттубутуй?
- Уруок ырытар, чинчийэр чааьа. (хоьоонно туттуллубут туохтуурдары ырытыы, айымньы кууьэ поэт туохтуур араас форматын туттубутуттан кууьурбут диэн санааны тиэрдии).
Бу кэмнэ учуутал улэ хаамыытын кэтээн керер, субэлиир.
- Бырайыагы кемускээьин Белех бырайыагын хас киьи кемускуурун бэйэтэ быьаарар. Истээччилэр ыйытыы биэриэхтэрин сеп. Учуутал истээччи буолар, ыйытыы биэрэр.
- Сыаналааьын. Учуутал сыаналыырыгар о5о дьиэтигэр теье аахпытын, билэрин учуоттуохтаах
- Дьиэ5э улэ. Хоьоонтон кеме туохтуурга, сыьыат туохтуурга, аат туохтуурга холобур булуу. «Туохтуур – саха тылын баайын биир кэрэьитэ» диэн тема5а бэйэ санаатын суруйуу.
- Учуутал тумугэ: Ексекулээх Елексей «Тыа дьахтара» хоьоонугар тереебут сахабыт тылын туохтуурун араас халыыбын кустук сэттэ енунуу оонньотон туттубут. Туохтуур киьи тылын – еьун байытар, киэргэтэр сана чаастарыттан биирдэстэрэ буоларын бу хоьоон толору дакаастыыр.
Рефлексия: Уруокка белехтер онорбут тумуктэрэ:
1. Аат тылтан уескээбит туохтуур угус эбит. Холобур: сонноотулар, ыстааннаатылар, сирэйдэннэ, до5ордонно о.д.а.
2. Текст синонимнарынан поэт этиэн ба5арбыт санаатын ситэрэн-хоторон биэрбит.
3. Кыыс о5о улаатан истэ5ин аайы дьуьунэ-бодото, майгыта-сигилитэ уларыйыытын ойуулуругар дьуьуннуур туохтуурдары туттан, киьи хара5ар кестер курдук суруйбут.
4. Тыаьы утуктэр туохтуур соччо туттуллубатах эрээри, бэриллибит а5ыйах тыл олус бэргэнник туттуллубут
О5олор куолаан онорбут тумуктэрэ: Саха тылыгар туохтуур олус куускэ сайдыбыт, элбэх араас грамматическай формалаах сана чаас буолар. Тыл баайа киьи са²атын киэргэтэр куустээх эбит.
2. Уруок КТБ оІорорго бырайыактааґын технологиятынан кірдірµµ
(8 кылааска литератураны µірэтии былааныттан холобур)
|
ТЕМА |
СЫАЛА - СОРУГА |
БЫРАЙЫАК |
|
|
Саха мифологията Сир-халлаан уескээЬинин туЬунан мифтэр Дьыл о5уЬа Дьыл о5уьун туЬунан мифтэр саха фольклоругар уонна литературатыгар |
Былыргы дьон айыл5а кистэлэІин, кістубэт кууЬун, кыыл-кітір, киЬи- сµіґу µіскээбит тірдун таайа сатаан миби айан таґаарбыттарын о5олорго тиэрдии. Миф араастарын быґаарыы. |
Білі±µнэн µлэ: Миф араастарыгар холобур булан иґитиннэрии бэлэмнээґин |
|
|
Норуот тылынан уус-уран айымньыта Тойук Сергей Афанасьевич Зверев –Кыыл Уола «СуоЬалдьыйа Толбонноох» Норуот тылынан уус-уран айымньытын ойуулуур- дьуЬуннуур ньымата |
Тойук норуот ырыатын туспа кіруІэ буоларын быґаарыы Таптал, дьол, олох туґунан санаа µллэстиитэ Суоґалдьыйа Толбонноох норуот айымньыларыгар Тыыннаа5ымсытыы, метафора, аллегория, тіхтуруйэн этии ійдібуллэрин билии
|
Сергей Афанасьевич Зверев –
|
|
|
Саха уус-уран литературата Норуот тылынан уус-уран айымньытын угэстэрэ, матыыптара уус- уран литература5а Алексей Елисеевич Кулаковскай- Ексекулээх Елексей «Байанай алгыЬа» |
Саха литературата норуот тылынан айымньытыгар, нуучча классическай литературатыгар тирэ5ирэн µіскээбитин быґаарыы
А.Е.Кулаковскай оло5ун, айар µлэтин билсиґии.
|
Бэриллибит темаларга бэйэ кірµµтµнэн 3 білі±µнэн бырайыак оІоруу: 1.«Булт сиэрэ- туома» 2. Јксікµлээх Јліксій сыдьааннара 3. Јксікµлээх Јліксій мин дойдубар
|
|
3. «Улуу киґи анала»
(кылаас чааґа)
Сыала – соруга: 1. Тіріібµт дойду историятын µірэтии;
2. Чулуу биир дойдулаахпыт философскай наука доктора А.Е.Мординов аатын µйэтитии;
3. Êè´è îëîõõî àíàëà - ò³ð³³áµò äîéäóíó ñàéûííàðûû, íîðóîêêà òó´àëàà´ûí. αî±î ïàòðèîòè÷åñêàé ³éµ - ñàíààíû èèòèè.
4. αî±î òîëêóéäóóð, ñàíààíû ñàòààí ýòýð, áîäîðó´àð ñàòàáûëû è²ýðèè.
Òó´àíûëëàð ìàòûðûéààëëàð: À.Å. Ìîðäèíîâ óîííà Ñàõà ñèðèãýð µðäµê µ³ðýõ ñàéäûûòûí òó´óíàí ñëàéäàëàð, àõòûûëàð, Àììà À÷÷ûãûéà “Ñààñêû êýì” ðîìàíà.
1. Уруок хаамыыта: I. Уруок киириитэ
II. Сµрµн чааґа
III Тµмµк
О5олор білі±µнэн бэлэмнэнэн кэлэллэр: 1. Амма Аччыгыйа "Сааскы кэм" романыгар Лэглээриннэр уобарастарын ырытан кірµµ
2. СГУ мин нэґилиэгим, оскуолам, дьиэ кэргэним оло±ор.
3. Философия туох науканый?
I. Уруок киириитэ: ДорооболоруІ! О±олоор, биґиги бµгµн саха норуотун саарынын, философскай наука докторын, профессорын, Саха государственнай университетын бастакы ректорын Авксентий Егорович Мординов оло±ун кинигэтин кыратык сэгэтэн, аґан кірµіхпµт. Бу Улуу киґи оло±о баай дириІ ис хоґоонноох, биир чаас устата барытын кэпсиэм диир тутах буолуо. Онон, Авксентий Егорович оло±ун кинигэтиттэн биир страницаны «аа±ыахпыт», кини саха норуота µірэхтэниитигэр оруолун кірµіхпµт уонна Саха государственнай университета туох сµдµ суолталаа±ын быґаарарга холонуохпут.
1 слайда±а А.Е. Мординов эдэр эрдэ±инээ±и уонна кэлин сыллаа±ы мэтириэтэ кістір.
Тирэх ыйытыылар: 1. А.Е. Мординов туґунан тугу билэ±ит?
2. Саха норуотугар туох µтµінµ оІорбут киґиний?
3. Киґи олоххо анала тугуй?
II. Сµрµн чаас:
· А.Е. Мординов философ – учуонай, тылбаасчыт, СГУ бастакы ректора диэн билэбит. Мин эґиэхэ µгµс киґини µірэхтээбит, ол иґигэр бэйэм µірэнэн идэ ылбыт СГУ туґунан кэпсиэхпин ба±арабын. Манна µірэммит кэммэр саха норуотун киэн туттар дьонноругар µірэммиппинэн, кинилэри кірбµппµнэн, куоластарын истибиппинэн киэн туттабын. Ол курдук, А.Е. Мординовы, Г.П. Башарины, Н.К. Антоновы, Н.Д. Дьячковскайы о.д.а. µгµс кілµінэ устудьуоннар умнубаттара буолуо.
Тирэх ыйытыы: О±олоор, эґиги Авксентий Егорович Мординов хайдах кµн сирин кірбµтµн туґунан аахпыккыт дуо?
· Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романыттан Јліксій тірііґµнµн туґунан аа±ыы.
· Бу кыракый уолчаан улаатан, µірэхтэнэн, норуотун туґугар туруулаґар киґи буолбута. «Ґірэх – бараммат баай» диэн бэргэн этии баар. Авксентий Егорович µірэххэ суола туох – ханнык эбитий?
2 слайда±а Авксентий Егорович µірэххэ суола сырдатыллар:
1.Чычымах, Чіркііх оскуолаларыгар µірэх сырдык аартыгар µктэниитэ
2. Дьокуускайдаа±ы педтехникумІа µірэммитэ
3. 1930 – 1934 сс. Москва±а философия, литература уонна история институтугар µірэммитэ
4. 1934 с. алтынньы 8 кµнµгэр Дьокуускайдаа±ы педагогическай институкка µлэлии киирбитэ.
5. 1936 с. Тыл уонна культура научнай – чинчийэр институгар учуонай секретарынан µлэлээбитэ. Институт директора – П.А.Ойуунускай.
6. 1940 с. кандидатскай диссертацияны кімµскээбитэ.
7. 1952 с. докторскай диссертацияны кімµскээбитэ.
8. 1956 – 1959 сс. Саха государственнай университетын бастакы ректора.
9. 1934 – 1993 сс. - µрдµк µірэх кыґатыгар µлэлээбит ыстааґа.
3 слайда±а историческай наука доктора Ã.Ï. Áàøàðèí õààðòûñêàòà, ýòèèòý:
“Óíèâåðñèòåò – ýòî ñàìîå ãëàâíîå, ñàìîå äîðîãîå, ñàìîå ñâÿòîå, ÷òî äàë 20 âåê
âñåì ÿêóòÿíàì ”
· Ñàõà ðåñïóáëèêàòûí óîííà Ðîññèéñêàé ôåäåðàöèÿ íàóêàëàðûí ¥òµ³ëýýõ äåÿòåëý, èñòîðè÷åñêàé íàóêà äîêòîðà Ãåîðãèé Ïðîêîïüåâè÷ Áàøàðèí ñàõà íîðóîòóí ñàéäûûòûãàð ÑÃÓ ñóîëòàòûí áó êóðäóê òûëëàðûíàí áýëèýòýýáèòý. Ãåîðãèé Ïðîêîïüåâè÷ Áàøàðèí Àâêñåíòèé Åãîðîâè÷ µ³ëýýííýý±ý, ñàõà µñ ðåàëèñò ñóðóéàà÷÷ûòà: À.Å. Êóëàêîâñêàé - £êñ³êµëýýõ £ë³êñ³é, À.È. Ñîôðîíîâ – Àëàìïà, Í.Ä.Íåóñòðîåâ ààòòàðûí òèëèííýðáèò äüîííîðòîí áèèðäýñòýðý.
Òèðýõ ûéûòûû: 1. Ñàõà ñèðèãýð µðäµê µ³ðýõ ñàéäûûòûí òó´óíàí òóãó áèëý±èò?
2. Ý´èãè ÷óãàñ äüî²²óòóòòàí êèì ÑÃÓ – ãà µ³ðýììèòýé?
· Ýòèëëèáèòèí êóðäóê, Àâêñåíòèé Åãîðîâè÷ 1956 – 1959 сс. Саха государственнай университетын ректорûíàí µëýëýýáèòý. Îíîí, êèíè ààòà ÑÃÓ èñòîðèÿòûãàð áàñòàêû ðåêòîð áû´ûûòûíàí êû´ûë ê³ìµñ áóóêóáàëàðûíàí ñóðóëëóáóòà.
¥ðäµê µ³ðýõ êû´àòûí à´ûëëûûòà ñàõà íîðóîòóãàð òóîõ ñóîëòàëààõ ýòýé? Áîë±îéîí, áó ñëàéäàðû ê³ð³í îëîðó². Ìèí ý´èýõý õàñ áèèðäèè ÷àõ÷û èñ õî´îîíóí àðûéûàì, êýïñèýì.
4 слайда±а Саха сиригэр µрдµк µірэх сайдыытын сырдатыы:
1. 1907с. – «Якутская газета» суруйарынан, биир µрдµк µірэхтээх саха баар эбит.
2. 1919 с. саха бастакы лингвиґэ С.А. Новгородов «Якуты и университет»
ыстатыйата «Мысль» диэн Сибиир хаґыатыгар тахсыбыта. Иркутскай университетыгар саха тылын кафедратын аґарга туруорсубута.
3. 1930 с. Иркутскай агропединститутугар учууталлары бэлэмниир саха салаата аґыллыбыта.
4. 1934 с. Дьокуускайдаа±ы педагогическай институт аґыллыбыта. Икки факультеттаах: физико – математическай, историческай.
5. 1935 с. пединститут базатыгар икки сыллаах учууталлар институттара аґыллыбыта. Бу икки кыґа холбоон 2500 учууталы бэлэмнээбитэ.
6. 1956 с. ССРС Министрдэрин Сэбиэтин уураа±ынан Дьокуускайдаа±ы педагогическай институт базатыгар СГУ аґыллыбыта. Тµірт факультеттаах: гуманитарнай, естественнэй, техническэй, тыа хаґаайыстыбата. 2 наука, 36 наука кандидата, 1247 студент.
7. 1984 с. – СГУ До±ордоґуу орденынан на±араадаламмыта.
8. 1990 с. –СГУ –га М.К. Аммосов аата иІэриллибитэ.
9. 2007 – 2008 с. – 152 наука доктора, 660 наука кандидата, 20554 студент. СГУ – га 12 факультет, 7 институт, 2 филиал – Нерюнгри, Мирнэй.
10. Хотугулуу – ИлиІІи федеральнай университет.
III. О±олор дьиэ±э сорудахтарын истии. Рефлексия.
IV. Òµìµê: Авксентий Егорович Саха сиригэр µрдµк µірэх сайдыытыгар сµІкэн оруоллаах киґи. Кини ректордаабыт кэмигэр µірэммит, µлэлээбит дьон ол туґунан итиитик – истиІник ахталлар. ("Эн миигин умнумаар Сэргэлээх» хомуурунньуктан уонна В.В. Алексеев «Якутский пединститут и физико – математический факультет» кинигэттэн быґа тардан ахтыылары аа±ыы) .
Ñàõà ñèðèãýð µðäµê µ³ðýõ à´ûëëûûòà íîðóîêêà îëóñ óëàõàí ñóîëòàëààõ ýòý. Õàðà²à íîðóîòó µ³ðýõ µðäµêêý, ñûðäûêêà êûíàòòààáûòà. ÑÃÓ µ³ðýïïèò ñûëëàðûí óñòàòà 60 - ÷à òû´ûûí÷à êè´èýõý µðäµê µ³ðý±è áèýðáèòý, îëîõõî êûíàòòààáûòà. Áó µ³ðýõ êû´àòà áèèðäý áààð áóîëáàòà±à. Êèíè äüîí ñûðàòûòòàí, µëýòèòòýí, ³éµòòýí óîííà ò³ð³³áµò íîðóîêêà òàïòàëòàí µ³ñêýýáèòý. Áó äüîííîð îðòîëîðóãàð áè´èãè áèèð äîéäóëààõïûò, ñàõàëàðòàí áàñòàêû ôèëîñîôñêàé íàóêà äîêòîðà, ïðîôåññîð À.Å. Ìîðäèíîâ áààðûòòàí áè´èãè áàðû êèýí òóòòàáûò.